ایمنی و بهداشت در صنایع

جريان مستقيم يا جريان يكسو :

جرياني است كه داراي دو قطب متمايز مثبت ومنفي است وجهت عبور جريان همواره ثابت و ازقطب مثبت به سمت قطب منفي است .

جريان توليد شده از باطريهاي يك جريان مستقيم است اين نوع جريان درمراكز تلفن ، تلگراف ، كارگاههاي آبكاري وصنايع الكترونيك مصرف مي شود اگر جريان مستقيمي كه ازبدن انسان عبوركند بيش از 5/0 آمپر (5 ميلي آمپر) باشد براي اغلب افراد خطرناك است وباتوجه به اينكه حداقل مقاومت بدن انسان 1000 اهم است ، خطر ازهنگامي شروع مي شود كه فشارالكتريكي سيمها از 50 ولت جريان مستقيم تجاوزكند زيرا اين ولتاژ مي تواند 5/0 آمپر از بدن عبور دهد .

جريان متناوب يا جريان غير يكسو :

جرياني است كه درهر لحظه جهت ودرنتيجه قطبهاي مثبت ومنفي آن عوض مي شود و درتمام شبكه هاي برق شهري وشبكه هاي انتقال انرژي ، جريان متناوب توليد وتوزيع مي شود . جريان برق شهر متناوب بوده و درهر ثانيه قطب مثبت ومنفي 50 بار تعويض مي گردد ، يعني فركانس آن 50 بار درثانيه است ، فركانس جريان متناوب در اكثر كشورها 50 بار درثانيه است .

مقاومت بدن دربرابر عبور جريان متناوب خيلي كمتراست وبعلت تغيير جهت جريان ضربات وارد بر سلسله اعصاب شديدتر مي باشد وبدين جهت عبورجريان 25% آمپر(25 ميلي آمپر) جريان متناوب براي انسان خطرناك است وبا توجه به اينكه حداقل مقاومت بدن انسان 1000 اهم است ولتاژ بيش از 25 ولت مي تواند جريان مذكور را از بدن عبور داده وخطرناك باشد .

اگركف دست با سيم حامل جريان برق تماس يابد دراثر انقباض عضلات انگشتان رو به داخل قفل شده و شخص قادر به جدا كردن دستان خود از برق نخواهد بود بنابراين جهت دست زدن به وسيله برقي بايد ابتدا از پشت دست بمنظور حصول اطمينان از نداشتن برق دربدنه دستگاه استفاده كرد .

سيم ارت يا سيم اتصال به زمين :

با توجه به اينكه درصورت نقص فني در دستگاه مصرف كننده برقي مانند ، ماشين لباسشوئي ، يخچال ، سشوار و …

احتمال عبورجريان فاز به بدنه وجود دارد ممكن است بدينطريق شخصي كه از دستگاه برقي استفاده مي نمايد به علت عدم اطلاع از وجود برق در بدنه ممكن است دچار برق گرفتگي گردد . لذا جهت رفع اين مشكل وايمن نمودن دستگاه از سيم ارت يا سيم اتصال به زمين استفاده مي نمايند تا بدينطريق برق بدنه (فاز) ازطريق اين سيم به زمين عبورنمايد وشخص از خطر برق گرفتگي مصون شود . البته در صورتيكه دستگاه مجهزبه سيم ارت باشد به هنگام ايجاد اتصال در بدنه مصرف كننده (فازشدن بدنه) فيوز عمل نموده وبرق قطع خواهد شد جهت نصب سيستم  سيم ارت لازم است چاهي به عمق مناسب ( رسيدن به قسمت نمناك ومرطوب زمين) حفروسپس يك صفحه مسي كه از وسط آن سيم مسي قطور (بامقاومت كم)

گرفته شده و درقعر چاه قرارداده و اطراف آنرا با ذغال ونمك ريخته وسپس چاه را با ماسه پر مي نمايند وسيم خارج شده از چاه بمنظور اتصال به بدنه دستگاه مورد استفاده قرارمي گيرد كه به آن سيم ارت يا سيم اتصال بزمين گويند .

نكات ايمني جهت پيشگيري از خطر برق گرفتگي :

1-   به هنگام تعويض لامپها يا سرويس وسائل برقي ابتدا فيوز را قطع نموده وسپس با استفاده از فازمتر از قطع جريان برق مطمئن شده و حتماً فيوز را همراه خود ببريد ويا درب جعبه فيوز را قفل نموده وكليد آنرا برداريد .

2-    وسايل برقي را مجهز به سيم ارت نمائيد .

3-   به هنگام كاربا وسيله برقي زير پاي خود را عايق كنيد .

4-   هيچگاه همزمان ازدودست خود جهت كار با وسيله برقي استفاده نكنيد (كار كردن با دست راست بهتراز دست چپ است .)

5-  هنگاميكه نسبت به داشتن برق دربدنه وسيله برقي مشكوك هستيد وفاقد فازمتر جهت آزمايش              مي باشيد ، هيچگاه از كف دست براي تشخيص داشتن برق استفاده نكرده بلكه از پشت دست استفاده نمائيد .(درصورت تماس كف دست برق دراثر انقباض عضلات ، انگشتان سمت داخل جمع شده و جداكردن دست ميسر نبوده وعبور جريان ازبدن بيشتر شده واحتمال مرگ وجود دارد ولي درصورت تماس پشت دست با برق دست به جهت مخالف پرتاپ مي گردد وادامه برق گرفتگي برطرف مي شود )

6-   درموقع كوبيدن ميخ بديوار يا سوراخ نمودن بوسيله دريل به مسير سيم كشي توجه داشته باشيد .

7-   هرگز با دست مرطوب به كليد ها وپريزها دست نزنيد .

8-   هنگام اتصال دو شاخه به پريز مراقب باشيد كه انگشتان شما به فلز دوشاخه متصل نباشد .

9-  درصورت استفاده از وسيله گرم كن برقي درحمام بايد از بخاري برقي مخصوصي كه ايزوله                مي باشد استفاده نمود در ضمن اين وسيله بايد مجهزبه سيم ارت باشد .

10-  درنزديك شدن به شبكه فشارقوي حريم آنرا در نظرداشته باشيد .

نكات ايمني جهت پيشگيري از ايجاد آتش سوزيهاي برقي :

1-      استفاده از فيوزهاي مناسب با توجه مصرف كننده هاي برقي مانند : ماشين لباسشوئي ، يخچال ، فريزر ، اتو و …

2-    قراردادن فيوز وكليه كليدها برق درمسير سيم فاز

3-   استفاده از سيمها با رنگ استاندارد وقطر مناسب با توجه به مقدار مصرف جريان

4-   رعايت فاصله هاي سيم برق از لوله هاي آب گرم وبخصوص لوله گاز .

5-   ايجاد اتصال محكم وصحيح در محلهاي انشعاب واستفاده از ترمينال بمنظور جلوگيري از ايجاد جرقه وحرارت .

6-   نكشيدن بار اضافه از يك پريز توسط اضافه نمودن سه راهي .

7-   عبورندادن سيم ها از لاي دربها وپنجره ها وزير فرش وموكت .

8-   تعميروسايل برقي فقط توسط افراد متخصص

9-    درصورت رسيدن آب به وسيله برقي بايد آنرا از برق جدا نموده وتا قبل از اينكه كاملاً خشك گردد از آن استفاده ننمود .

برق فشار قوي :

عموماً برقهايي كه داراي ولتاژ بيش از 1000 ولت باشند بنام برق فشارقوي مي نامند ، ولتاژ برق هاي فشارقوي ممكن است چندين هزارولت باشد ، سيمهاي حامل مي تواند از فواصل دورنيز باعث بروز مشكلاتي در اورگانيزم بدن گردد بنابراين جهت زندگي در مكانهايي كه محل عبور برق فشار قوي                مي باشد بايد نسبت به ميزان ولتاژ حريم مجاز را درساخت ساختمانها رعايت نمود .

قابل ذكر است كه در برقهاي فشارقوي بعلت وجود ميدان ذكر شده احتمال برق گرفتگي شديد از فاصله دور (قبل از تماس باسيم ) نيز وجود دارد كه درجدول زيرحداقل فاصله مجاز نزديك شدن را برحسب مترنشان مي دهد :

البته با توجه به اينكه افرادي كه با برق فشارقوي سروكار دارند اغلب متخصص بوده و آشنايي به خطرات آن را دارند و همچنين برق فشارقوي مانند ضعيف در دسترس عمومي قرار ندارد ، آمارمرگ ومير و حوادث ناشي از برق فشار قوي بمراتب كمتر از برق فشار ضعيف مي باشد .

صاعقه  :

بخارهاي آبي كه از زمين به هوا مي رود در اثرسرما متراكم شده بر اثر حركت و تلاطم در آن بار مثبت ومنفي توليد مي گردد ( قسمت پائين ابرها داراي بار منفي و قسمت فوقاني داراي بار مثبت ) ارتفاع قسمت تحتاني ابرها از سطح زمين درحدود 26000 متر وارتفاع قسمت فوقاني آنها در بعضي ازنقاط حداكثر به 9000 متر مي رسد .

هرگاه اختلاف پتانسيل بين ابرها وزمين به اندازه كافي گردد سبب مي شود بار الكتريكي ابرها در زمين به صورت جرقه گردد .

اختلاف پتانسيل بين بار منفي ابرها زمين در حدود يكصد ميليون تا يك ميليارد ولت وشدت جريان آن در حدود چندين هزار آمپراست .

درجه حرارت حاصل از صاعقه علاوه بر ايجاد حريق وآتش سوزي ها درمحيط بسته موجب يونيزه شدن هوا شده و ايجاد فشار خيلي زيادي مي گردد كه حاصلش انفجار است . برق 000/300 كيلومتر درثانيه است وبدين جهت صداي رعد وبرق شنيده مي شود درهنگاميكه احتمال صاعقه وجود دارد به نكات زير بايد توجه نمود :

1-      سيم آنتن تلويزيون را خارج كنيد .

2-     از تيرهاي برق ـ ديوارهاي فلزي وتك درختها دور باشيد .

3-   به حالت خميده حركت كنيد .

4-   اگر دراتومبيل هستند آنتن راديو را پائين بكشيد ، ضمناً داخل وسيله نقليه امن تر از خارج است .

5-   اگر سوار قايق ودر دريا هستيد در ته قايق وكشتي دراز بكشيد .

6-    در جنگل وكوه روي سنگها وصخره ها وزير درختان نايستيد .

7-   قطعات فلزي و ابزار آهني را ازخود دوركنيد .

حفاظت ساختمان در برابر صاعقه  :

دراكثر موارد مشاهده گرديده است كه صاعقه به نقاط مرتفع اصابت نموده و موجب تلفات وخسارات سنگين گرديده است .

لذا جهت حفاظت ساختمانهاي بلند از برق گير استفاده مي شود وازطريق سيستم برق گيرجريان برق حاصل از تخليه بار الكتريكي را به زمين انتقال مي دهند .

اثرات بيولوژيكي برق  :

صدمات برق يكسري بصورت علامت ظاهري وجلدي بوده كه عبارت از ايجاد سوختگي وجراحات شديد پوستي واثرات مخرب ديگر آن تاثيردرسيستم اعصاب كه عبارت است :

ايجاد تشنج ، نامنظم كردن حركات تنفسي و قلب مي باشد ، البته آثار ظاهرشده بستگي به نوع تماس (مسيرعبورجريان) زمان تماس وميزان ولتاژ وشدت جريان و همچنين نوع جريان (مستقيم ومتناوب) دارد.

طروق مختلفي كه ممكن است انسان سبب برق گرفتگي شود  :

1-   تماس دست راست با سيم برق اتصال پاها بزمين سبب عبور جريان برق از انگشتان دست راست ، شانه راست ، ريه راست ، كبد ، ران وساق پاي راست بزمين است .

2-   تماس دست چپ با سيمهاي برق اگر پاها بزمين متصل باشد جريان برق ازدست چپ وقلب وطحال بپاي چپ واز آنجا به زمين هدايت مي شود دراين حالت چون قلب درمعرض عبور جريان قرار             مي گيرد دراثر انقباض شديد از كار مي افتد ، بنابراين كاركردن با دست چپ خطر بيشتري دارد .

3-  اگر هردودست با سيمهاي برق تماس يابد جريان بين دودست از طريق ريتين و قلب برقرار مي گردد . دراين حالت هم تنفس قطع شده وهم قلب ازكار مي افتد ، بنابراين دقيقاً بايد به اين مسئله توجه داشت كه هرگز نبايد با هردو دست به سيمهاي برق دست زد .

4-   اتصال سيمهاي برق به فرق سرنيز داراي همين خطرات مي باشد .

5-  اگرسيم برقي با قسمتي از بدن پشت دست وبازوها برخورد كند دراثر شوكي كه داده مي شود احتمال پرت شدن ودرنتيجه دور شدن از خطرزياد است ولي پرت شدن از بلندي مانند پشت بام ونردبان ممكن است به او صدمه بزند .

6-  اگر سيم برق باكف دست ها تماس حاصل كند انگشتان دست دراثر انقباض شديد عضلات قفل        مي شود واتصال سيم را محكم تر مي كند ، دراين حالت توانايي دفاع از بدن سبب مي شود ودر اثر ادامه عبور جريان احتمال مرگ خواهد بود .

طريقه كمك به شخص برق گرفته  :

1-      ابتدا برق از فيوز قطع مي كنيم ، در صورتيكه دسترسي به فيوز و قطع برق نباشد بصورت ذيل عمل مي كنيم .

2-     با چوب يا وسيله عايق برق را از شخص يا شخص را ازبرق جدا مي كنيم .

3-   به مصدوم هيچگونه آشاميدني وخوراكي يا دارو از طريق دهان نمي دهيم .

4-   با دادن تنفس مصنوعي مصدوم را به بيمارستان مي رسانيم .

طريقه اطفاء حريق در آتش سوزيهاي برقي  :

درحريق لوازم وسيستمهاي برقي اولين اقدام قطع برق مي باشد ولي بايد توجه داشت كه قطع برق نيز بعلت وجود خازن در بعضي از مصرف كننده هاي برقي احتمال وجود برق ذخيره خواهد بود . لذا با وجود قطع جريان برق بايد با احتياط عمل نمود .

درآتش سوزيهاي قطع برق بايد احتياط عمل نمود .

در آتش سوزيهاي لوازم برقي قبل از قطع جريان بهيچ عنوان نبايد از آب يا كف اطفائي به منظور خاموش نمودن حريق استفاده نمود زيرا آب يا كف هادي برق بوده و احتمال برگشت جريان از طريق آنها به شخصي كه مشغول اطفاء مي باشد وجود خواهد داشت .

مناسب ترين خاموش كننده براي اين منظور خاموش كننده گازي دي اكسيد كربن CO₂  ويا خاموش كننده پودري مي باشد ، البته در صورت استفاده از اطفاء كننده پودري سرويس دستگاه لازم خواهد بود .

همچنين درصورت استفاده از گاز دي اكسيدكربن درمحيطهاي بسته بايد سريعاً محيط را ترك نمود تا در اثر كمبود خفگي عارض نگردد .